Biologija je u centru medijske pažnje kao nikada do sada. Posebno molekularna biologija, genetika i biomedicina. Dovoljno je prelistati bilo koje ozbiljne novine, od New York Timesa do Süddeutsche Zeitunga i Le Monda. Ili pogledati televizijske kanale sa nacionalnim ili globalnim dometima. Rijetko prođe dan a da nam ovi mediji ne saopšte da je otkriven novi gen, sintetisan novi lijek, iskopan novi fosil koji objašnjava porijeklo života, ili formulisan novi molekularni metod za “igranje sa prirodom”. Dobija se utisak da biologija grabi koracima od sedam milja ka zamišljenom Olimpu: otkrivanju tajni života. Kada otkrijemo glavne tajne, moći ćemo da igramo ulogu novog dizajnera prirode. Već smo jednom nogom na božanskoj teritoriji koju naziremo u naslovu popularne knjige, Homo deus, izraelskog istoričara Yuvala Noe Haririja. Biologija je optimistički brod koji nas vodi u božansku budućnost.
Kuda plovi ovaj brod?
Ali, zašto onda neki ugledni biolozi žele da napuste brod. U pitanju su respektabilna imena. Džejms Šapiro, profesor mikrobiologije sa univerziteta u Čikagu i Denis Nobl, biohemičar sa Oksforda, su osnovali organizaciju “Treći put evolucije” koja je okupila 62 ugledna profesora sa američkih i evropskih univerziteta. Ili profesori Džon Odling-Smi sa Oksforda i Kevin Laland iz St Endrjusa, osnivači programa “Proširene evolucione sinteze” kao alternative neodarvinizmu sa formalnom podrškom nekoliko univerziteta i instituta. Ili grupacija naučnika okupljena oko programa biosemiotike (semiotika je nauka o znacima) sa vlastitim respektabilnim časopisom. Tu je i grupa filozofa biologije koji su nedavno, u izdanju Oxford University Pressa, objavili manifest procesne biologije naslovljen Heraklitovski, Panta rhei ili Sve teče, u znak pobune protiv Njutnovske paradigme u biologiji.
Ovi istraživači-disidenti ne nalaze nikakav komfor na moćnom brodu biologije, nego samo veliku epistemološku grešku. Prema disidentima, biologija je u krizi. Faktor krize broj jedan je mehanicistička baza biologije. U traganju za tajnom života biologija je izgubila osjećaj za to šta je živa materija kroz nekritičko imitiranje fizike. Faktor krize broje dva je neodarvinizam. U biologiji još ne postoji ozbiljna alternativa neodarvinizmu. Ako niste neodarvinista onda po ovoj mehaničkoj klasifikaciji morate biti ili kreacionista, ili ne daj bože vitalista.
Veliki brod biologije prijeti da krizu prenese na cijelu nauku baziranu na aksiomu da se biologija može redukovati u fiziku. Neke analize pokazuju da je fizikalistički aksiom dio velike epistemološke greške koju je zapadna civilizacija počinla još u sedamnaestom vijeku kada su racionalisti predviđeni Dekartom, sljedbenikom filozofije Sv. Tome Akvinskog, posijali sjeme mehanicizma u biologiji i prirodu proglasili mašinom. Disidenti su se jasno distancirali od kreacionista i vitalista. Ubijeđeni su da postoji produktiviniji biološki put od mehanicizma i neodravinizma. Broj njihovih saveznika i simpatizera raste.
Svrha ovog eseja je uvod u predstavljanje tri knjige, objavljene nedavno, koje iznose nove argumente protiv mehanicizma u biologiji i neodravinizma. Prije predstavljanja knjiga iznijeću kratku ilustraciju krize u biologiji na primjeru hibridnog organizma modifikovanog u laboratoriji i njegove medijske interpretacije orkestrirane od strane autora projekta, Krejga Ventera, jednog od kapetana na velikom brodu biologije.
Sintija
Primjer koji efektno ilustruje kolektivnu histeriju optimizma koji vlada na velikom brodu biologije je događaj iz 2010 godine poznat po imenu Sintija. Briljantni naučnici sa privatnog instituta koji nosi ime Krejga Ventera (JCVI – J. Craig Venter Institute) su prema medijima prvi put u istoriji “sintetisali život” u laboratoriji i približili čovjeka “ulozi Boga”. Sintija je ime za hibridnu bakteriju dobijenu tako što je njen genom sintetisan u potpunosti od strane kompjutera, zatim spojen u cirkularnu cjelinu uz pomoć ćelija kvasca i ubačen u živu bakterijsku ćeliju iz koje je prethodno odstranjen originalni genom. Samo ime Sintija, izvedeno iz engleske riječi “synthetic”, je aluzija na sintetski organizam. Ovaj hibridni organizam je profunkcionisao. Sintija se dijeli kao i sve druge bakterije. Njeni geni proizvode sve potrebne proteine za opstanak. Nema sumnje, radi se o značajnom naučnom dostignuću koje je zahtijevalo multidisciplinarnu ekspertizu i oko 40 miliona dolara kapitala da se ostvari.
Krejg Venter (Vikipedija)
Stari lisac, Krejg Venter, direktor vlastitog instituta, veteran projekta ljudskog genoma i prijatelj mnogih američkih i svjetskih milijardera, je za svaki slučaj pripremio teren da se “božanski pelcer” što bolje primi. Preko privatnih veza upregao je jednu od najznačajnijih javnih medijskih korporacija koju finansiraju britanski građani, BBC, da emituje raskošno uređeni dokumentarac, Sintetisanje života, tačno sedmicu dana poslije dramatične vijesti o Sintiji. Venter je značajno podigao temperaturu cijelog projekta kada je izjavio da je Sintija prvi organizam čiji su roditelji kompjuteri. Sintiji su dali naučno ime Mycoplasma laboratorium. Time je Venter napravio odličnu prečicu prema kapijama velikog zamka zvanog Silicijumska dolina, koji u svojim odajama krije kapital i ekspertizu za razvoj vještačke inteligencije. Odavno nije bilo bolje vijesti za Silicijumsku dolinu od Sintije.
Mit
Ali, kada se zagrebe malo dublje u ovu medijsku priču nazire se drugačija slika. Priča o Sintiiji je mit. Odlična podloga za holivudsko uljepšavanje realnosti kao još jednu fazu u lažnoj transformaciji čovjeka u božansku vrstu Homo deus. Ovaj mit, kao i svaki drugi, nema podršku u nauci. Sintija nije i ne može biti sintetski život, kako tvrde Venter i njegovi saveznici potpomognuti svjetskim medijima. Eksperiment iz koga je nastala Sintija se u najbolju ruku može okarakterisati kao eksperiment potpomognut već postojećim životom: bakterijskom ćelijom lišenom vlastitog genoma i ćelijom kvasca koja je bakterijskom genomu udahnula život. Bakterijski genom koga je sintetisao kompjuter je samo serija inertnih DNK fragmenata. Sami za sebe, inertni DNK fragmenti nisu u stanju da urade ništa hemijski značajno.
Za logičke prekršaje ove vrste jedan strogi profesor, Karl Poper, je prema legendi studente izbacivao sa nastave. Da je Krejg Venter bio Poperov student, da li bi smogao dovoljno intelektualne hrabrosti za lažnu priču o sintetskom životu? Sklon sam spekulaciji da bi u ovom hipotetičkom scenariju, i u nekom idealnom svijetu, Venter ovu grešku nastojao da izbjegne da je bilo kada ozbiljno razgovarao sa Poperom. Međutim, ni Poper nije bezgrešan obzirom da je bio profesor na London School of Economics, instituciji koja se bavi ekonomskom mitologijom, što je moj termin za tip kapitalizma koji ova škola primjenjuje u praksi preko nekih Popervih bivših studenata. Možda je to razlog zašto su se Poperovi student doktorandi, filozofi nauke Paul Fejerabend i Imre Lakatoš, otvoreno pobunili protiv moćnog mentora u kasnijoj karijeri.
Kad se iskombinuje ekonomska mitologija sa mitom o Sintiji dolazi se do stvarnog Venterovog motiva za lansiranje ove sumnjive priče. Cijeli pažljivo koreografisani poduhvat lansiranja mita o Sintiji je Venteru i njegovom institutu donio 400 miliona dolara novog kapitala. Uloženi početni kapital od 40 milona dolara se zahvaljujući mitu o Sintiji udesetorostručio. Uz put, mediji koji su plasirali mit u javnost su debelo naplatili svoje usluge kroz reklame i tiraže. Sintija je bila odlična ekonomska vijest za sve učesnike u ovom poduhvatu. Jedino nije bila dobra vijest za nauku, jer je medijska halabuka glasnija od ozbiljne naučne analize. Interesantno, univerziteti u zemlji u kojoj živim, Velikoj Britaniji, traže od profesora da imitiraju Ventera. Svaki novo-objavljeni naučni rad je šansa za novu medijsku priču. Naučna istina je manje važna od medijske pažnje i novog kapitala.
U nastavku…
Priča o Sintiji se pominje u prvoj knjizi koju ću detaljnije predstaviti u sljedećem tekstu. Autor je Skot Tarner (J. Scott Turner), profesor biologije na državnom univerzitetu Nju Jorka u Sirakuzi. Naslov knjige je: Svrha i želja: Šta čini nešto živim i zašto ga moderni darvinizam nije uspio da objasni. Knjigu je objavio ugledni izdavač, Harper-Collins, prošle godine. Tarner iza sebe ima nekoliko interesantnih knjiga koje objašnjavaju kognitivne sposobnosti termita i kako oni prave čuvene “gradove”, termitske humke. Tarner je i ugledni filozof biologije.
Leave a Reply