Antinaučne korporacije

Postoji značajna razlika u kulturološkom modelu odnosa prema kapitalizmu između anglosaksonskog svijeta i njegovog kontinentalnog ekvivalenta. U anglosaksonskom svijetu, posebno Americi, korporacije imaju povlašten status. Gugl, Fejsbuk i njihovi mnogobrojni srodnici iz Silicijumske doline su državni mjezimci do te mjere da im je data puna sloboda odlučivanja. Uplitanje države se smatra antikapitalističkim gestom. Međutim, stav evropskih zemalja, izražen kroz EU strukture, je često drugačiji. Dobro je poznat sukob između EU i Gugla koji je rezultirao predloženom kaznom u vrijednosti od 8 milijardi dolara na koju je Gugl u julu ove godine uložio žalbu. Sličan sukob između korporacija, ovog puta izdavačkih, i naučne zajednice već par godina potresa vodeću EU ekonomiju – Njemačku. Od nedavno se sukob proširio i na Švedsku.

Njemačka nauka protiv Elseviera

U njemačkoj ekonomskoj tradiciji postoje jaki socijalistički motivi. Na primjer, mnoge njemačke kompanije radnicima isplaćuju obavezne bonuse u formi trinaeste i četrnaeste plate. Ekstra plate u Americi i Engleskoj su nezamislive. Bonusi se dodjeljuju isključivo rijetkim zaslužnim pojedincima. Ova značajna razlika u ekonomskim tradicijama izbila je na vidjelo nedavno, kada se njemačka naučna zajednica otvoreno pobunila protiv najznačajnije izdavačke korporacije, holandskog Elseviera.

U zemlji u kojoj radim, Velikoj Britaniji, otvorena pobuna akademske zajednice protiv neke korporacije koja je profesionalno vezana za nauku je nezamisliva. Ovo je vjerovatno zato što je menadžerska struktura anglosaksonskog naučno-industrijskog kompleksa takva da su direktori korporacija često bivši članovi akademske zajednice ili obrnuto. Dakle, radi se o mogućem sukobu interesa koji se ignoriše. Čak je i sadašnji šef anglikanske crkve, Džastin Velbi, 105. po redu Nadbiskup Kanterberija, bivši zaposlenik naftne industrije imao uske profesionalne veze sa bankarstvom. U prvom pokušaju formalnog ulaska u crkvu odbijen je od strane jednog “poštenog” biskupa riječima “Za Vas nema mjesta u anglikanskoj crkvi”. Vjerovatno je “pošteni” biskup jasno vidio ozbiljan sukob interesa između pripadnosti crkvi i pripadnosti korporacijama.

Perverzije industrijske nauke

Njemačka akademska zajednica je, za razliku od engleske i američke, vidjela duboku nelogičnost i otvorenu nepravdu koja je protiv njemačke ekonomske tradicije, u modelu naučnog objavljivanja kojim se naučnici najprostije rečeno otvoreno pljačkaju, a opljačkani novac se prebacuje na račune privatnih investitora koje nauka uopšte ne interesuje. Rezultat je spor između njemačke države i Elseviera. Ova izdavačka korporacija je blokirala pristup svojim časopisima u Njemačkoj. Od nedavno se slučaj ponavlju u Švedskoj. Ali njemački naučnici su zauzeli čvrst stav i ne odstupaju od namjere da skandalozne cijene koje je Elsevier stavio na naučne radove svedu na prihvatljivu mjeru. Mnogi istaknuti naučnici su podnijeli ostavke na uredničkim funkcijama u Elsevierovim časopisima. Situaciju najbolje ilustruje citat iz članka objavljenog u časopisu Geoforum, potpisan od dvojice urednika, Joela Wainwrighta i Brama Büschera. Oni traže solidarnost sa njemačkim kolegama. Evo citata:

Model komercijalnog naučnog izdavaštva ne funkcioniše. Osnovni problem je jednostavan. Mi naučnici dajemo proizvode našeg rada – naše istraživačke radove – besplatno profitnim korporacijama. Ove korporacije zatim prodaju iste te proizvode nama, preko univerzitetskih biblioteka. Ovaj aranžman bi mogao biti prihvatljiv ako izdavačka industrija naplaćuje samo skromne naknade ili doprinosi, na neki način, osnovnom kvalitetu rada. Ali ni jedno ni drugo nije slučaj. Bez obzira koliko kažu da im je stalo do znanja, njihov glavni prioritet je – kao i sa bilo kojom profitnom korporacijom – maksimiziranje dobiti za privatne investitore. U ostvarivanju ovog cilja, oni koriste kreativne metode za izvlačenje sredstava iz javnih fondova za plaćanje pretjerane novčane naknade – sredstva koja inače mogu biti uložena u javno istraživanje i obrazovanje. U procesu su izdavačke korporacije intenzivirale perverzni fokus na impakt faktore, brojanje citata, “clickbait” članke i akademsko brendiranje, umjesto na istinski angažman. Sve ovo degradira kvalitet akademskog rada i služi podrivanju uslova u kojima mnogi od nas rade. Jednostavno rečeno, izdavačka industrija radi protiv interesa naučne zajednice.

Ovaj citat odlično ilustruje činjenicu da je svijet ušao u doba industrijske nauke u kome vlada hegemonija industrijskog znanja. Da li su impakt faktori uopšte potrebni ako izdavačke korporacije “intenziviraju perverzni fokus na impakt faktore”? Da li se naučnici naivno pecaju na liste rangiranja univerziteta koje im plasiraju izdavačke korporacije kao što je londonski Tajms? (Uzgred, Šangajska i QS lista su podstaknute Tajmsovom koja se bazirna na Thompson-Reuters podacima). Ako je jedini cilj korporacija profit, onda je sigurno da fundamentalna otkrića, ona koja mijenjaju paradigme kao što je govorio Tomas Kun, naučni industrijski model vjerovatno neće biti u stanju da prepozna. Na sličan način na koji je, na primjer, Mendelovo otkriće genetike ignorisano više od tri decenije i citirano samo tri puta u tom periodu. Međutim, Mendelov i današnji naučni kontekst se dramatično razlikuju. Mendel je bio nezavisni naučnik i nije mu trebalo mnogo novca za istraživanje. Sam je snosio troškove. Danas svi naučnici imaju finansijske sponzore od čijih motiva zavise i njihovi rezultati. Ovi motivi nisu u službi istinske nauke (“poezija čistog učenja” kako kaže jedan pisac) nego u službi uvećanja profita za račun vlasnika kapitala koji nauku vide kao ekonomsku granu. Ovo uključuje i države kao vlasnike nacionalnog kapitala.

Evo jednog Raselovog paradoksa. Nauka služi progresu čovječanstva. Njena industrijska forma radi protiv progresa nauke. Drugim riječima, naučni progres i industrijska nauka se ne mogu svrstati u iste logičke tipove.